توليد و استفاده از مواد شيميايي عامل اساسي در توسعه و پيشرفت تمامي كشورها مي باشد. در واقع مواد شيميايي بطور مستقيم يا غير مستقيم بر زندگي تمامي انسانها تأثير گذار مي باشند.
همگام با افزايش جمعيت جهان نياز به مواد شيميايي نيز رو به افزايش مي باشد . به همين دليل امكانات توليد و فرآوري مواد شيميايي چه در كشور هاي پيشرفته و چه در ممالك رو به توسعه در حال گسترش مي باشد. امروزه مقادير قابل توجهي مواد شيميايي در سطح جهان توليد و نگهداري مي شود كه عليرغم منافع كلان اقتصادي ، همواره كاربرد آنها توام با خطرات احتمالي بهداشتي و زيست محيطي مي باشد. به همين علت در سالهاي اخير نگراني ها نسبت به تأثيراتي كه مواد و عوامل شيميايي مي توانند بطور مستقيم يا غير مستقيم بر سلامتي انسان و محيط زيست او داشته باشند . افزايش يافته است .
بنابراين با توجه به تهديدات رو به افزايش مواد شيميايي و نياز آحاد جامعه براي حفظ سلامتي خود در قبال اثرات زيانبار اين مواد لازم است كه يك سيستم دقيق و كارآمد در خصوص تدوين و اجراي برنامه هاي حفاظت و ايمني شيميايي با هدف ارائه خدمت در سطوح مختلف اجتماع برقرار شود . در واقع اين سيستم نوعي مديريت يكپارچه ايمني شيميايي در كل كشور را مستقر مي سازد.
اداره عوامل شيميايي مركز سلامت محيط و كار با هماهنگي و همكاري ساير بخشهاي ذيربط ، بعنوان مرجع صدور ضوابط ، دستورالعمل ها و حدود راهنماي مرتبط با حفاظت و ايمني در مقابل خطرات مواد شيميايي و نيروهاي كاردان – كارشناس و بهورز در سطوح اجرايي استاني با كسب آموزش هاي مناسب لازم و ارائه آنها به ساير بخش هاي دست اندركار امور توزيع ، توليد ، مصرف و كاربرد مواد شيميايي و نيز بكارگيري ضوابط و دستورالعمل ها قادر خواهند بود نقش مؤثري در كاهش حوادث و رخدادهاي شيميايي و بار بيماريها و عوارض حاد و مزمن ناشي از تماس با مواد شيميايي ايفا نمايند.
اهداف :
– كاهش بار بيماريها و عوارض حاد و مزمن ناشي از مواد شيميايي
– كاهش تأثيرات زيانبار مواد شيميايي بر محيط و اموال
تعاريف :
آفت كش : به ماده شيميايي با منشاء‌طبيعي يا صناعي اطلاق مي گردد كه براي كنترل يا كاهش جمعيت آفات از قبيـل جمعيت حشرات استفاده مي شود. آفت كش ها بطور عمده شامل : علف كش ها ، قارچ كشها ، حشره كش ها ، حلزون كش ها و نماتد كش ها مي باشند.
حادثه شيميايي : به واقعه يا رويدادي اطلاق مي شود كه بواسطه نشت ، انتشار و پراكندگي يا انفجار و حريق ناشي از مواد شيميايي خطرات و تهديدات جاني ، مالي و يا زيست محيطي ايجاد گردد.
ايمني شيميايي : به مفهوم پيشگيري و مديريت تأثيرات زيانبار بهداشتي كوتاه مدت و بلند مدت مواد شيميايي براي انسان و محيط و نيز به حداقل رسانيدن زيانهاي اقتصادي ناشي از آنها مي باشد.
پروفايل ايمني شيميايي : به مجموعه مدارك و مستندات مربوط به تهيه ، توليد ، مصرف ، نگهداري ، توزيع و حمل ونقل مواد شيميايي در يك منطقه جغرافيايي مشخص نظير شهرستان ، استان و …. به همراه ضوابط، دستورالعمل ها و آئين نامه هاي موضوع حمل ، مصرف و نگهداري مواد شيميايي اطلاق مي شود .
سموم و آفت کش ها
کشاورزان و باغداران برای به دست آوردن محصول از زمین زحمات زیادی می کشند ، اما حاصل کار آنها را اول حشرات و جوندگان می خورند.
بنابراین برای از بین بردن آفات گیاهان و به دست آوردن محصولات بهتر و بیشتر مزارع و باغات را سمپاشی می کنند و برای آن که گاو ، گوسفند ، مرغ و پرندگان دیگر از مزاحمت کنه ، شپشک و … خلاص شوند طویله ها و محل نگهداری آنان را سمپاشی می کنند. حتی بعضی از سموم را به پوست بدن حیوان می مالند.
وقتی در محل زندگی وجود مگس ، سوسک ، کک ، کنه ، عقرب و حشرات دیگر آزارمان می دهد به فکر می افتیم که با سم آنها را از بین ببریم.
سم چیست ؟
سم به شکل مایع ، جامد یا گاز تهیه می شود. سم اگر به مقدار خیلی کم خورده یا به پوست مالیده شود و یا انسان بخار و بوی آن را تنفس کند باعث ناراحتی ، بیماری و مسمومیت شده و یا منجر به مرگ می گردد.
مسمومیت ممکن است خیلی شدید باشد ، به طوری که شخص مسموم و اطرافیان فوری متوجه شوند ( مسمومیت حاد ) و یا کم کم به صورت ناراحتی و مریضی ظاهر گردد ، به طوری که حتی شخص مسموم و اطرافیان متوجه دلیل ناراحتی و بیماری او نشوند ( مسمومیت مزمن )
راه های ورود سم به بدن
۱- سم می تواند از راه نفس کشیدن وارد ریه ها شود.
۲- سم می تواند از طریق پوست وارد بدن شود.
۳- سم می تواند از راه دهان و خوردن وارد بدن شود.
درجه شدت یا ضعف زیان آوری سموم بستگی به موارد زیر دارد :
- نوع مادۀ شیمیایی
- راه ورود به بدن
- مدت تماس بدن با مادۀ شیمیایی
موارد مصرف سموم
استفاده از سموم تنها راه حل مبارزه با حشرات نیست ، بلکه راه حل اساسی مبارزه با حشرات و جوندگان بهسازی محیط و رعایت نظافت و بهداشت محیط است . در صورتی که این مسایل رعایت نشود ، مدتی پس از سمپاشی مجدداً محیط آلوده به حشرات و ناقلین خواهد شد.
تاریخچه ی سم شناسی
در طول تاريخ بعضی از بندپايان بعنوان دشمن انسان در جهت كاهش محصولات كشاورزی و ناقل بيماری ها شناخته شده‌اند و انسان از بدو پيدايش و بويژه از آغاز متمدّن شدن، همواره بدنبال روش های مقابله با اين دشمنان بوده است. در زمان های قديم انسان از مواد طبيعی موجود مانند مواد معدنی و گياهی برای مبارزه استفاده مینمود، لازم به ذكر است كه تا قبل از شروع جنگ جهان دوّم اكثر مواد شيميايي استفاده شده بر عليه آفات از مواد معدني چون آرسنيك و گوگرد بودند, و به طور همزمان، استفاده از گياهاني همچون گل پيرتروم, نيكوتين و روتنون نيز مرسوم بود. دهة ۱۹۴۰ آغازي بود كه در آن «انقلاب حشرهكش ها» بوقوع پيوست.
در آن زماني سم DDT در سطح وسيعي بعنوان حشرهكش مورد استفاده قرار گرفت. خاصيت حشرهكشي اين ماده توسط در سال ۱۹۳۹ كشف شد و بخاطر اين كشف و استفاده از آن در كنترل بسياري از بيماري ها جايزه صلح نوبل در سال ۱۹۴۸ را از آن پل مولر( کاشف ) ساخت و متعاقباً سم DDT در سطح وسيعتري توليد و مصرف گرديد و توليد صنعتي ساير سموم نيز ادامه يافت.
با كشف سم DDT و استفاده از آن در از بين بردن حشرات, سازمان جهاني بهداشت اين ماده را بنام (گلولة سحرآميز) , ناميد و ادعا نمود با در دست داشتن آن قادر به ريشهكني بسياري از بيماري ها و ازجمله بيماري مالاريا خواهد بود.كه اين موضوع با بروز مقاومت به سموم در حشرات با شكست مواجه شد.
طبقهبندي سموم
سموم را بر اساس منشأ و مواد شيميايي موجود ميتوان به گروه هاي زير طبقه بندي نمود:
۱ ـ سموم كلره :
اين گروه از سموم در طيف وسيعي بر عليه آفات و حشرات موذي، مورد استفاده قرار گرفته است. از مهمترين سمومي كه در اين گروه قرار دارد ميتوان به سموم ذيل اشاره نمود : ددت, ديلدرين, BHC, ديكوفول, آلدرين, كلردان, هپتاكلر و اندوسولفان. از مهمترين خصوصيات اين سموم مي‌شود به پايداري طولاني آنها در محيط و طيف وسيع حشرهكشي آنها اشاره نمود.
۲ ـ سموم فسفره :
حشره كش هاي فسفره مصنوعي، مولكول هاي آلي حاوي فسفر ميباشند. همزمان با جنگ جهاني دوّم اين گروه از سموم بعنوان گازهاي جنگي توسط آلمانيها سنتز شدند و سپس به خاصيت حشرهكشي آنها پي برده شد. تا كنون بيش از ۱۰۰ تركيب از اين سموم به بازار آمده است و از راه هاي مختلف بر روي حشرات اثر ميگذارند.
از مهمترين سموم در اين گروه ميتوان به مالاتيون, پاراتيون, ديازينون, سيستوكس, متاسيستوكس, تمفوس, كلروپيروفوس متيل , پيريميفوس متيل, فنتيون و فنيتروتيون اشاره نمود. خاصيت ابقايي اين سموم در مقايسه با سموم كلره كمتر ميباشد.
۳ ـ كارباماتها :
اين گروه از سموم از نظر مكانيسم عمل بر روي حشرات شبيه سموم فسفره هستند. از مهمترين سمومي كه در اين گروه قرار دارند ميتوان كارباريل, پروپوكسور, فورادان آلديكارپ را نام برد.
۴ ـ سموم پايروتروئيد :
اين گروه از سموم نسل جديدي از حشرهكش ها را بوجود آورده است. منشاء اين گروه از سموم از گل پيرتر بوده است كه مبدأ آن ايران ميباشد. از نظر ساختمان شيميايي, استر يك اسيد و الكل ميباشند. در دهة ۱۹۵۰ اين گروه بصورت مصنوعي سنتز شدند. اوّلين گروه از اين سموم كه به بازار عرضه شدند در مقابل نور سريعاً تجزيه ميشدند. متعاقباً بر روي فرمول شيميايي آنها كارهاي فراواني انجام پذيرفت و سمومي به بازار عرضه گرديد كه خاصيت ابقائي بيشتري در طبيعت داشتند. هم اكنون بيشترين استفاده را در كنترل حشرات خانگي و آفات كشاورزي به خود اختصاص دادهاند. مهمترين پايروتروئيدها عبارتند از : آلترين, بيوآلترين, رزمترين, بيورزمترين, پرمترين, سايفلوترين, دلتامترين, سايپرمترين, لمبداسيهالوترين و فنترين. هماكنون سموم فوق را در كنترل ناقلين مالاريا به صورت هاي سمپاشي ابقايي داخل منازل, سمپاشي فضايي و استفاده از پشهبندهاي آغشته به سموم، به كار ميبرند.
۵ ـ سموم جديد :
علاوه بر چهار گروه اصلي كه قبلاً توضيح داده شد, هم اكنون انواع و اقسام سموم از گروه هاي مختلف به بازار عرضه شده است كه مكانيسم عمل آنها ممكن است با گروه هاي قبلي متفاوت باشد. گروه ديگري بنام هاي تنظيم كننده رشد حشرات (ICR’s) به بازار عرضه شده است كه مكانيسم عمل آنها بر روي حشرات همانند هورمون هاي جلداندازي و جواني حشرات است. از مهمترين نمونههاي اين گروه ميتوان به متوپرن و ديفلوبنزورون اشاره نمود. تركيبات جلب كننده حشرات, تركيبات دوركننده حشرات, عقيم كنندههاي شيميايي و فرمونهاي حشرات نيز جهت كنترل به بازار عرضه شده‌اند كه تا كنون مقدمات انجام طرح هاي تحقيقاتي خود را پشت سر ميگذارند.
سم را چگونه و کجا بايد نگهداري کرد ؟
۱- سم را بايد دور از دسترس افراد و بچه ها و در محلي مجهز به درب و قفل مناسب نگهداري نمود .
۲- به هيچ وجه نبايد در آشپزخانه و اطاق محل زندگي سم نگهداري شود .
۳- سم بايد در قوطي و ظرف خودش نگهداري شود و هرگز نبايد آن را داخل ظرف يا شيشه ديگر ريخت چون ممکن است اشتباهاً از آن استفاده شود .
۴- بعد از هر بار استفاده حتماً بايد درب قوطي سم محکم بسته شود .
۵- سم را نبايد با وسيله نقليه اي که مسافر ، دام و يا مواد غذايي حمل مي شود جابجا کرد .
۶ – سم نبايد در محل و يا نزديک مواد غذايي نگهداري شود .
چه کساني مي توانند با سم کار کنند ؟
۱- کسي که سم و خطرات ناشي از آن را مي شناسد و مي داند که چگونه بايد آن را بکار برد تا خطري متوجه خود و اطرافيان نباشد ( پس سمپاشي کار هر کسي نيست ).
۲ -کسي که سالم و قوي بنيه باشد ، مردان پير ، زنان حامله و افراد کمتر از ۱۸ سال نبايد به هيچ وجه سمپاشي نمايند .
۴- تمام کساني که به بيماري خاصي مانند بيماريهاي قلبي ، کليوي و کبدي و يا حتي سرماخوردگي دچار هستند در زمان سمپاشي نبايد حضور داشته باشند.
اصول ایمنی در کار با آفت کشها :
Ø کلیه ظروف حاوی سموم و آفت کشها بایستی دارای برچسبی باشند که بر روی این برچسبها اطلاعاتی شامل نام و نوع سم ، درجۀ سمیت،خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی ،اطلاعات بهداشتی سم ، توصیه هایی در مورد کمکهای اولیه ، شرایط نگهداری و حریق ، آن ماده درج شده باشد.
Ø تمام افرادی که از سموم دفع آفات استفاده می کنند باید قبل از مصرف اطلاعات کافی را در مورد ماده مورد نظر کسب کرده و از عوارض ناشی از تماس با سم اطلاع کافی داشته باشند.
Ø در هنگام سم پاشی بایستی اطلاعاتی به ساکنین منطقه و یا محل در مورد زمان سم پاشی و نوع سموم مصرفی داده شده و به آنها گفته شود که اگر عوارض خاصی را مشاهده کنند سریعا“ موارد را گزارش نمایند.
Ø کف انبارنگهداری سم بایستی از جنس بتون و غیر قابل نفوذباشد ، دارای دما و رطوبت مناسب (۱۵درجه سانتیگراد-۴۰% ) با تهویه کافی بوده وسموم در ظروف کاملا“ در بسته ،بدور از مواد غذایی و بر روی پالت،نگهداری شود .. در دسترس بودن کپسولهای اطفاء حریق و جعبه کمکهای اولیه در این محل ضروری است .
رعایت نکات ایمنی در هنگام سم پاشی :
۱- استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب شامل لباس کار یکسره با آستر نخی ،پیش بند از جنس نئو پرن ، دستکش پلاستیکی ساق بلند با آسترپنبه ای ، چکمه پلاستیکی با جورابهای نخی ، کلاه ، عینک و شیلد صورت ، ماسک تنفسی مناسب (برای اینکه سم با دست و بدن تماس پیدا نکند باید حتماً شخصی که سمپاشی می کند از لباس ، کلاه و دستکش پلاستیکی که بدن ، دست ها و موهای او را کاملاً بپوشاند استفاده نماید. ( شکل ۴-۱ )
چون ممکن است هنگام سمپاشی قطرات سم به چشم بپاشد ، فرد سمپاش باید از عینک مخصوص که چشم را کاملاً محافظت می کند ، استفاده کند.ذرات سم به صورت بخار یا پودر وارد دهان شده ، در اثر تنفس به ریه ها می رود. بنابراین موقع سمپاشی باید حتماً از ماسک و یا پارچه تمیز برای پوشاندن دهان و بینی استفاده شود.
برای اینکه موقع سمپاشی قطرای سم روی پاها نریزد و یا وقتی روی محل سمپاشی شده راه می روند ته کفش به سم آلوده نشود باید از چکمۀ بلند استفاده نمایند.)
۲- خودداری از مصرف هر گونه مواد خوراکی ، آشامیدنی و کشیدن سیگار در طول مدت سمپاشی
۳- دور نگهداشتن افراد بخصوص کودکان از محل سمپاشی و خارج کردن حیوانات و پرندگان از محل سمپاشی
۴- سمپاشی نبایستی در جهت وزش باد و یا در هنگام بارندگی انجام شود.
۵- خودداری از ورود افراد به محیط سمپاشی شده برای مدت ۲۴ ساعت
نکات ایمنی بعد از انجام سم پاشی :
۱- تمیز کردن و شستشوی وسایل سمپاشی در پایان کار روزانه و عدم رها کردن باقی مانده سموم موجود در پمپ سم پاشی در رودخانه هاو یا آبهای راکد و یا جاری .
۲- عدم استفاده از ظروف خالی سم به عنوان ظروف نگهداری مواد غذایی یا استفاده برای نگهداری غذای حیوانات .
۳- سوزاندن ظروف و پاکتهای خالی سم و دفن کردن قوطی های خالی فلزی سموم در زیر خاک .
۴- انجام معاینات دوره ای هر ۶ ماه یکبار برای کارگران سم پاشی .
۶- استحمام پس از پایان کار و تعویض کلیه لباسها و شستشوی کلیه وسایل حفاظتی مورد استفاده با آب و صابون .
به کسانی که سمپاشی می کنند موارد زیر را آموزش دهید :
- موقع سمپاشی از خوردن آب و غذا و کشیدن سیگار خودداری نمایند.
- اگر سم به چشم پاشیده شد ، فوراً چشم را با آب زیاد شستشو دهند.
- اگر سم روی بدن ریخت باید فوراً محل را با اب و صابون بشویند.
- پس از تمام شدن کار سمپاشی لباس ، ماسک و چکمه را بیرون آورده ، دست ها و صورت را بشویند و هرگز با لباس و کفش سمپاشی به خانه نروند.
- پس از اتمام کار محل سمپاشی شده را ترک نموده و در فضای آزاد استراحت کنند.
نکات دیگری که هنگام استفاده از سموم باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از :
Ø سمومی که برای کشتن موش ها استفاده می شود برای انسان بسیار خطرناک بوده و باید سم موش ، در محل هایی که دور از دسترس بچه ها و افراد دیگر است به کار رفته و از ریختن آنها در نزدیکی مواد غذایی و یا محل هایی که گاو و گوسفند ، مرغ یا پرندگان نگهداری می شوند اجتناب نمایند. در صورتی که حیوانات این سم ها را بخورند و بمیرند و گوشت آنها مورد استفاده قراربگیرد باعث مسمومیت شده و خطرناک است.
Ø بعضی از طعمه های موش کش دارای سموم ضد انعقاد خون هستند که اگر حیوانات یا انسان آنها را بخورد دچار خونریزی داخلی می شود و ممکن است از دهانه و بینی اش خون جاری شود که در صورت برخورد با چنین مواردی باید آنها را ارجاع فوری داد.
Ø برای جلوگیری از پیدا شدن حشرات در برنج و حبوبات ، آرد و … از قرص هایی استفاده می شود ( فسفید آلومینیوم ) که پس از باز کردن از محفظه ایجاد گاز سمی می کنند.
Ø بعضی از مردم از خطرات این قرص ها اطلاعی ندارند و ممکن است در داخل اتاق لولۀ قرص ها را باز کرده و آن را در گونی برنج و یا حبوبات گذاشته و در همانجا بمانند که در نتیجه چون گاز سمی از قرص ها خارج می شود باعث مسمومیت افراد خواهد شد. به علاوه اگر کسی این قرص ها را بخورد به شدت مسموم شده و ممکن است بمیرد. بنابراین به دلیل خطرناک بودن این قرص ها موقع مصرف باید دقت کرد که :
Ø بستۀ قرص ها دور از دسترس افراد و بچه ها و در محل قفل دار نگهداری شود.
Ø قبل از به کار بردن در انبارها ، باید تمام در و پنجره ها بسته باشد و شکاف های انبار با نایلون گرفته شود.
Ø بعد از قرص گذاری نباید کسی در اتاق های اطراف انبار بخوابد.
Ø هنگام خارج کردن قرص ها از داخل محفظه باید از دستکش پلاستیکی استفاده کرد.
Ø اگر قرص داخل گونی حبوبات گذاشته می شود باید با کیسه نایلون کاملاً گونی را پوشاند و آن را خارج از اتاق و در هوای آزاد قرار داد.
Ø اگر کسی گاز فسفید آلومینیوم را تنفس کرده و دچار تهوع و استفراغ شده و یا آن را خورده باشد ، باید او را ارجاع فوری بدهیم.
طریقۀ استفاده از حشره کش ها
معمولاً برای رهایی از مزاحمت مگس ، پشه و سوسک از حشره کش ها استفاده می کنند. داخل قوطی های حشره کش سم همراه با گاز قابل اشتعال وجو دارد. بنابراین آنها را نزدیک شعلۀ آتش قرار ندهید و یا استفاده نکنید. هنگامی که افراد در اتاق نشسته یا خوابیده اند و یا مشغول غذا خوردن هستند نباید از حشره کش استفاده شود ، چون ذرات سم روی بدن و غذاها می نشیند و یا از راه دهان و بینی وارد ریه ها می شود.
برای کم کردن خطرات اسپری ( افشانه ها ) باید نکات زیر رعایت شوند :
- باید افشانه ها را به هنگام مصرف کاملاً از صورت دور نگه داشت .
- این مواد نباید نزدیک حرارت نگهداری شوند.
- از افشانه هایی که روی آنها علامت « دوست لایۀ ازن » دارند استفاده شود .
- هیچگاه نباید قوطی های خالی افشانه را سوراخ کرده یا سوزاند.
- قوطی های افشانه نشت دار در محیط رها نشوند.
رنگ ها
رنگ های معمولی مصرفی در خانه ها آثار زیان آوری بر روی سلامتی انسان دارند.دستور عمل مصرف صحیح آنها به شرح زیر است :
- از تماس این مواد با پوست بدن و چشم ها خودداری شود.
- هنگام رنگ زدن از خوردن ، آشامیدن و سیگار کشیدن خودداری شود.
- در محیط رنگ شده تا وقتی رنگ خشک نشده نباید به سر برد.
- از محکم بسته شدن درب قوطی های رنگ مطمئن شوید و آنها را دور از دسترس کودکان و حرارت آتش نگه دارید.
مواد رنگ کننده
این مواد برای خوش رنگ کردن غذا به کار می رود . البته مواد رنگی که از گیاهان به دست می آید بی ضرر بوده ، ولی مواد رنگی مصنوعی که شامل ترکیبات شیمیایی مختلف هستند ، چنانچه زیاد مصرف شوند به سیستم عصبی صدمه زده ، باعث دردهای عضلانی و در برخی موارد سبب ابتلا به سرطان و یا حتی مرگ می شوند.
مواد خوش طعم کننده
از این مواد می توان انواع سس ها و مواد دیگر را نام برد. مصرف زیاد این گونه مواد شیمیایی باعث سردرد ، تهوع ، بی حالی و ضعف ، خواب آلودگی ، رسوب چربی در کبد و کلیه ها می شوند.
نمک خوراکی
مقدار کم نمک برای بدن لازم است ولی مصرف زیاد آن سبب بالا رفتن فشار خون و بیماری قلبی و عروقی می شود.
ظروف غذا و وسایل آشپزی
بسته بندی های ظروف و لوازم آشپزخانه ای که از روزنامه ، پلاستیک های بازیافتی و یا چینی و سرامیک های رنگ شده تهیه شده اند ، معمولاً دارای مواد شیمیایی خطرناک هستند که با غذا مخلوط شده ، باعث آلودگی و مسمومیت می شود و عوارضی چون سرگیجه ، اسهال ، تهوع ، درد معده و گاهی اختلالات مغزی را به همراه دارد. در بعضی موارد تماس و استفاده طولانی از این مواد موجب بیماری و گاهی سرطان در انسان می شود.
برای کم کردن آثار این گونه لوازم بر سلامتی انسان پیشنهاد می شود :
۱- برای بسته بندی مواد غذایی به جای روزنامه از کاغذ سفید ، یا کیسه های پلاستیکی تمیز استفاده شود.
۲- از استفادۀ ظروف با رنگ های درخشان و لعاب های براق خودداری شود.
۳- از نگهداری مواد غذایی اسیدی مانند سرکه یا ترشی در ظروف پلاستیکی خودداری شود زیرا پلاستیک در اسید حل شده و مواد سمی تولید می کند.
نکات لازم در مورد مواد شوینده :
مقدمه:
امروزه با توجه به تنوع در تولیدات كارخانه ای مواد شوینده، سفیدكننده امور شست و شو و به طور كلی تمیزكاری در خانه نه تنها سرعت یافته ، بلكه راحت تر شده است.
مواد طبیعی گوناگونی مانند نمك طعام، آب لیمو ترش، گلیسرین، سركه سفید و جوش شیرین و … وجود دارند كه برای لك بری و سفید كردن مورد استفاده قرار گرفته و بسیارمفید نیزهستند ، ولی برای كلیه موارد كافی نبوده لذا همه ما مجبور به استفاده از محصولات شیمیایی كارخانه ای هستیم .
مسموميت هاى ناشى از استنشاق مواد شوينده:
بيشتر موارد مسموميت با شوينده ها از نوع استنشاقى است .
استفاده از مواد سفيدكننده در فضاى بسته حمام و دستشويى به علت ايجاد گاز كلر، موجب تحريك راه هاى هوايى شده و علايم مسموميت در افراد بروز مى كند و سرفه، خس خس سينه و تنگى نفس بويژه در افراد داراى زمينه بيمارى هاى ريوى از جمله علايم مسموميت با اين مواد است.
گاهى افراد بويژه زنان خانه دار براى پاكيزگى بيشتر سطوح سراميكى از مخلوط وايتكس و تركيبات اسيدى بسيار قوى مانند جوهر نمك استفاده مى كنند كه به علت برخى فعل و انفعالات شيميايى موجب آزاد شدن بيشتر گاز كلر و در نتيجه شدت علايم مسموميت مى شود و در صورت بالا بودن سن و داشتن زمينه بيمارى هاى ريوى و قلبى، مى تواند منجر به مرگ شود
تماس مكرر با سفيد كننده ها موجب از بين رفتن چربى پوست در محل تماس شده و به دنبال آن خارش، سوزش، زخم، ترشحات آبكى و چركى ايجاد مى شود. بهترين راه براى جلوگيرى از خشكى پوست و عود اين ضايعات، استفاده از كرم هاى حاوى اوره، گليسيرين، وازلين و غيره است.
زنان خانه دار بايد هنگام خانه تكانى و استفاده از مواد شوينده، پاك كننده و سفيد كننده حتماً از دستكش استفاده كنند و به علت احتمال ايجاد حساسيت به دستكش هاى لاستيكى بايد ابتدا دستكش نخى و سپس از دستكش پلاستيكى استفاده كرد.
خطرمسمومیت کودکان باموادشوینده:
برخى نيز به علت بى دقتى و سهل انگارى، مواد پاك كننده و سفيدكننده را در دسترس كودكان قرار مى دهند و احتمال دارد آنها نيز به علت كنجكاوى با اين مواد در تماس قرار گيرند.
والدين در صورت مسموميت خوراكى فرزندان، نبایستی آنها را وادار به استفراغ كنند، زیرا اين كار موجب آسيب ديدگى و سوختگى بيشتر دستگاه گوارش مى شود. بنابراين بهتر است تا رساندن مصدوم به بيمارستان يا مراكز درمانى، عمل رقيق سازى با آب يا شير صورت گيرد و به دفعات و به مقدار ۳۰ تا ۵۰ سى سى به كودك، شير يا آب خورانده شود.
توصیه های ایمنی :
۱- هنگام استفاده از شوينده‌هاي شيميايي، حتماً از ماسك و دستکش مناسب استفاده کنید.
۲- تركيب جوهرنمك و وايتكس بسيار خطرناك است؛ خصوصاً براي چشم، پوست و ريه. توصيه مي‌شود از تركيب اين دو ماده خودداري کنيد.
۳- محصولات شيميايي و شوينده را هميشه در ظرف اصلي آن نگهداري کنيد هيچگاه اين مواد را در ظرف مواد خوراکي ( مانند بطري نوشابه ) نگه داري نکنيد . اين عمل سبب خورده شدن اشتباهي اين مواد توسط کودکان مي شود .
۴- هميشه پس از استفاده از مواد شيميايي سريعا درب آن را ببنديد .
۵- اگر از مواد سفید كننده و انواع اسیدها استفاده می كنید ، مراقب باشید كه به پوست، چشم و حتی لباس شما نپاشد
۶- هنگامی كه برای شست و شوی سرویس های بهداشتی از مواد فوق استفاده می كنید، حتماً پنجره ای را در آن مكان باز كرده و در صورت وجود هواكش ، آن را روشن كنید.
به جای مواد شیمیایی می توان از موارد زیر در منزل استفاده کرد :
- برای خوشبو کردن هوا ، آب لیموی تازه را در ظرفی ریخته و به صورت بخور درآورید.
- برای تمیز کردن شیشه و پنجره ، دو قاشق آبلیمو را در یک لیتر آب حل و با روزنامه خیس شیشه ها را تمیز کنید.
- به جای مصرف نفتالین می توان روزنامه را در اطراف کمد لباس گذاشت .
- برای تمیز کردن لوله های فاضلاب ۱۲ فنجان جوش شیرین را در آب جوش حل کنید و درون لوله های فاضلاب بریزید.
- برای براق شدن ظروف فلزی از آبلیمو با کمی مایع شستشو استفاده کنید .
- به جای استفاده از پودرهای صیقلی کننده ظروف ، از نمک یا جوش شیرین استفاده کنید.
- برای پاک کردن صورت به جای استفاده از مواد شیمیایی ، مخلوط مساوی آبلیمو ، عسل و شیر به کار ببرید.
گندزدایی
گندزدایی عبارت است از نابود کردن عوامل بیماریزا در محیط های بی جان ، مانند اماکن مسکونی ، البسه و ظروف ، آب ، سبزی و … به عبارت دیگر گندزدایی در مورد محیط زندگی به کار می رود.
ضدعفونی
ضدعفونی نابود کردن عوامل بیماری زا از بافت های زنده است ، مانند ضدعفونی پوست یا ضدعفونی زخم . غلظت ضدعفونی کننده ها بایستی کمتر از گندزداها باشد تا از آسیب به بافت ها جلوگیری شود. به همین دلیل ضدعفونی کننده ها نسبت به گندزداها سمّیت کمتری دارند.
استریل کردن ( سترون سازی )
وقتی هدف ما از به کار بردن مادۀ ضد میکروبی ، نابودی کل میکروب ها چه بیماری زا و چه غیر بیماری زا باشد ، این عمل را استریل کردن می گویند.
پاستوریزه کردن
وقتی هدف ما از به کار بردن مادۀ ضدمیکروبی نابودی عوامل بیماری زا باشد ، این عمل را پاستوریزه کردن می گویند.
انواع گندزداها
گندزداها به دو دسته تقسیم می شوند :
الف – فیزیکی
ب – شیمیایی
الف – گندزداهای فیزیکی
الف : گندزداهای فیزیکی عبارتند از :
حرارت
برودت
خشک کردن
نور خورشید
حرارت
حرارت بر دو نوع است :
حرارت مرطوب
حرارت خشک
حرارت مرطوب
تمامی میکروب ها در اثر حرارت مرطوب از بین می روند و سرعت مرگ آنها بستگی به درجه حرارت و زمان آن دارد ، به این صورت که هر چه درجه حرارت بیشتر باشد زمان از بین بردن عوامل بیماری زا کوتاهتر خواهد بود.
حرارت مرطوب شامل موارد زیر است :
استفاده از بخار آب
جوشاندن
پاستوریزه کردن
استفاده از بخار آب : این روش با استفاده از اتوکلاو صورت می گیرد که در آن به وسیلۀ بخار آب تحت فشار ، مواد مختلف استریل می شوند. این دستگاه در ۱۲۱ درجه سانتیگراد در مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه می تواند عمل گندزدایی را انجام دهد. این روش برای گندزدایی وسایل بیمارستانی استفاده می شود.
جوشاندن : عمل ، جوشاندن کلیۀ میکروبها را در ۱۰۰ درجه سانتیگراد در مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه از بین می برد. از این روش برای گندزدایی لباس و لوازمی که با خلط و مدفوع بیمار آلوده شده و دسترسی به گندزداهای شیمیایی نیست استفاده می شود. این روش برای گندزدایی آب یا وسایل مختلفی نظیر سرنگ ، تیغ و … در شرایط اضطراری بسیار مناسب است.
پاستوریزه کردن : برای از بین بردن عوامل بیماری زای در شیر و یا مواد غذایی بکار می رود. در این روش مادۀ غذایی را بین ۶۰ تا ۷۰ درجۀ سانتیگراد حرارت می دهند و بلافاصله آن را سرد می کنند.
حرارت خشک
تأثیر حرارت مرطوب خیلی بیشتر از حرارت خشک است و در درجه حرارت های مشابه ، زمان لازم برای استریل نمودن با حرارت مرطوب کمتر است تا حرارت خشک ، ولی در مواردی که نمی توان از حرارت مرطوب استفاده کرد بایستی از حرارت خشک استفاده نمود که شامل موارد زیر است :
فور : استفاده از فور روشی است برای استریل کردن وسایل فلزی و شیشه ای ، که تحمل دمای بالا را دارند و با این وسیله می توان در ۱۶۰ درجه سانتیگراد به مدت ۲ ساعت یا در حرارت ۱۷۰ درجه سانتیگراد به مدت یک ساعت عمل استریل کردن را انجام داد ، در این روش کلیۀ عوامل بیماری زا از بین می روند.
شعله : وسایل آزمایشگاهی فلزی یا دهانه لوله آزمایش را می توان با قرار دادن به مدت چند ثانیه روی شعله چراغ الکلی یا گازی استریل نمود.
سوزاندن : سوزاندن بهترین راه نابود کردن عوامل بیماری زا است و بهترین وسیله سترون سازی است . این روش معمولاً برای از بین بردن اجسام آلوده از قبیل باند زخم ، پارچه های مصرف شده ، البسه بیماران مبتلا به بیماری های مسری و خطرناک ، لیوان کاغذای مسلولان ، زباله ، لاشۀ حیوانات آلوده و وسایل بی ارزش دیگر کاربرد مؤثری دارد.
از موارد دیگر حرارت خشک می توان اطو را نام برد. اطو کردن لباس ها سبب گندزدایی البسه و از بین رفتن بسیاری از میکروب ها می شود.
برودت
اگر چه سرما خاصیت گندزدایی ندارد ولی مانع رشد میکروب ها گردیده و به عنوان ضدفساد عمل می نماید. سرما رشد میکروب ها و قارچ هایی را که باعث فساد مواد غذایی می شوند متوقف می کند.
مدت نگهداری مواد غذایی در درجات مختلف سرما متفاوت بوده و بستگی به تأثیر درجه سرما بر روی هر نوع غذا دارد.
خشک کردن
باکتری های مختلف در برابر خشکی حساسیت متفاوت دارند. خشک کردن موادی که حاوی باکتری هستند اغلب منجر به مرگ آنها می شود. سطوح خشک و تمیز ، مقدار کمی باکتری در بردارد. خشکی برای جلوگیری از تولید مثل باکتری ها مؤثر است . خشکی کردن یکی دیگر از راه های قدیمی برای نگهداری غذا است و از این طریق بیشتر برای میوه ، سبزی ، شیر ، ماهی و …. استفاده می شود. ضمناً عمل خشک کردن باعث کاهش حجم می گردد و در هزینه حمل آن صرفه جویی می شود.
نور ، هوا ، آفتاب و اشعه
نور خورشید ارزانترین و مناسب ترین گندزدا است ، به طور کلی میکروب ها در مقابل هوا و آفتاب فوق العاده حساس هستند . هوادادن و آفتاب دادن منازل و البسه و اثاثیه یکی از مهمترین طرق گندزدایی و جلوگیری از امراض مختلف است.
ب – گندزداهای شیمیایی
برای گندزدایی یا استریل کردن وسایلی که تحمل حرارت را ندارند باید از مواد شیمیایی با غلظت های مختلف استفاده کرد.
قبل از استفاده از این مواد باید وسایل را کاملاً شست و خشک کرد. وجود آلودگی های قابل مشاهده مثل خون خشک شده باعث زنده ماندن باکتری ها و سایر موجودات می شود ، خیس بودن وسایل باعث رقیق شدن محلول می گردد.
مهمترین گندزداهای شیمیایی عبارتند از :
کلر ، کرئولین ، الکل ، ساولن ، بتادین ، هالامید ، آهک
گاز کلر
کلر ، گازی است زرد مایل به سبز که دارای خاصیت میکروب کشی قوی است . تنفس این گاز برای انسان و سایر پستانداران بسیار خطرناک می باشد. گاز کلر اصولاً خفه کننده است و زمانی که وارد ریه می شود ، ریه ها تحریک شده و برای خنثی کردن اثر گازشروع به ترشح مایعاتی از جدار خود می کند. در مسمومیت های شدید ، میزان مایعات ترشح شده آنقدر زیاد است که باعث خفگی و مرگ فرد می شود ، به همین دلیل در جنگ جهانی اول ، از این گاز به میزان زیاد به عنوان یک سلاح شیمیایی استفاده می شد.
برخی از مواد کلردار که برای نظافت و بهداشت استفاده می شوند ، مانند پرکلرین ، مواد رنگ زدا ( کلرور دوشو ) و مایعات سفید کننده ( آب ژاول و….) هنگامی که با اسیدها ، حتی اسیدهای ضعیف مانند سرکه و یا برخی مواد دیگر مخلوط می شوند ، مقدار زیادی گاز کلر از خود متصاعد می کنند که تنفس آن خطرناک بوده و می تواند باعث آسیب های آنی و حاد یا مزمن و طولانی مدت شود.
گندزدایی با پرکلرین
از گرد پرکلرین معمولاً برای گندزدایی آب آشامیدنی استفاده می شود که در مبحث بهداشت آب شرح داده شد.
برای گندزدایی ظروف چینی و پلاستیک و امثال آن ، حمام ، توالت ، غسالخانه ، کشتارگاه ، بخصوص توالت منازلی که در آنها بیمار مبتلا به بیماری واگیردار هست از پرکلرین استفاده می شود.
برای گندزدایی ظروف ابتدا باید ظرف ها را به وسیلۀ مواد پاک کننده ای مانند ریگا ، تاید و … از چربی و مواد مختلف پاک نموده و آب کشی کرد. سپس در یک ظرف ۱۰ لیتری یک قاشق چایخوری ( ۵ گرم ) پرکلرین را مخلوط نمود و ظروف را به مدت ۵ دقیقه در این محلول قرار داده و بعد با آب سالم شستشو داد. سپس روی ظروف را پوشانده تا در هوا خشک شوند. از به کار بردن پارچه برای خشک کردن این گونه ظروف خودداری شود.
جهت گندزدایی غسالخانه با پرکلرین، از ۱۰۰ گرم پودر پرکلرین در یک مترمکعب آب استفاده می کنیم.
جهت گندزدایی اجساد مشکوک با پرکلرین، اجساد را در محلول ۱۰۰ گرم پودر پرکلرین در یک مترمکعب آب به مدت ۱۰ دقیقه بعد از مسدود نمودن منافذ قرار می دهیم ( به خصوص در بیماری طاعون )
جهت گندزدایی کف راهروهای بیمارستان با پرکلرین، از محلول ۵ گرم گلر در ۵ لیتر آب استفاده می کنیم.
سالم سازی سبزیجات و میوه جات
با توجه به اینکه برای آبیاری و تغذیۀ سبزیجات ، اغلب از آبهای آلوده و کودهای انسانی و حیوانی استفاده می شود و علاوه بر آن ، حیوانات اهلی و وحشی در مزارع کشت سبزیجات رفت و آمد می نمایند ، لذا اینگونه محصولات کشاورزی به انواع و اقسام تخم انگل ها و میکروب ها آلوده هستند و مصرف کنترل نشده آنها به صورت خام اعم از سبزی خوردن ، سالاد فصل ، تزیین ظرف غذا ، داخل ساندویچ ، کاهو ، هویج ( آب هویج ) کلم ، گل کلم و … باعث ابتلا به انگل های روده ای و بیماری های عفونی روده ای مثل انواع اسهال ها ، حصبه ،شبه حصبه ، وبا ، التور و …. بالاخره بروز و شیوع بیماری های مذکور در جامعه می گردد. به همین جهت تأکید می شود برای جلوگیری از ابتلا به این گونه بیماری ها حتماً سبزیجاتی را که می خواهند به صورت خام مصرف نمایند به طریق زیر سالم سازی کرده و سپس به مصرف برسانند
سالم سازی سبزیجات شامل چند مرحله است :
پاک سازی : ابتدا سبزیجات را بخوبی پاک کرده شستشو دهید تا مواد زائد و گل و لای آن برطرف شود.
انگل زدایی : بعد از پاک سازی سبزیجات ، یک ظرف ۵ لیتری را پر از آب کنید و بعد به ازای هر لیتر آب ۳ – ۵ قطره مایع ظرفشویی داخل آن بریزید و هم بزنید ، سپس سبزیجات را داخل کفاب قرار دهید و بعد از ۵ دقیقه سبزی را از داخل کفاب خارج کرده و با آب سالم کاملاً شستشو دهید تا تخم انگل ها و باقیمانده مایع ظرفشویی از آنها جدا شوند.
گندزدایی
برای ضدعفونی و از بین بردن میکروب ها ، یک گرم ( نصف قاشق چایخوری ) پودر پرکلرین ۷۰ درصد را در ظرف ۵ لیتری پر از آب ریخته کاملاً حل کنید تا محلول گندزدایی کننده به دست آید. سپس سبزی انگل زدایی شده را برای مدت ۵ دقیقه در این محلول قرار دهید تا میکروب های آن از بین بروند.
اگر پودر پرکلرین در دسترس نباشد می توانید از یک قاشق مرباخوری آب ژاول ( بجای یک گرم پرکلرین ) و یا هر ماده گندزدایی کنندۀ مجاز دیگر که در داروخانه ها و یا مغازه ها وجود دارد طبق دستور عمل مصرف آن استفاده کنید.
شستشو
سبزی ضدعفونی شده را مجدداً با آب سالم بشویید تا باقیمانده کلر از آن جدا شود و سپس مصرف نمایید.
سایر موادی که برای گندزدایی یا ضدعفونی نمودن مورد استفاده قرار می گیرد عبارتند از :
کرئولین
جهت گندزدایی مستراح ها به ویژه در منازل آلوده و بیمارستان ها باید از کرئولین ۵ درصد استفاده نمود. برای تهیه محلول ۵ درصد کرئولین و کروزول با توجه به اینکه چند درصد خریداری شده باشد از فرمول زیر استفاده می شود :
K.P
K = مقدار کرئولین موجود
C = غلظت مورد نیاز که معمولاً ۵ درصد می باشد.
P = درصد غلظت کرئولین خریداری شده .
L = مقدار محلول ۵ درصد بر حسب لیتر
مثال : اگر ده لیتر کرئولین ۳۰ درصد داشته باشیم مقدار محلولی که با غلظت ۵ درصد می توان با آن تهیه کرد به قرار زیر است :
مقدار محلول بر حسب لیتر ۱۵ = ۱۰ : ( ۵ × ۳۰ ) = L
مثال : برای تهیه ۲۵۰ لیتر محلول ۱% کلر، چند کیلو پودر پرکلرین ۷۰% مورد نیاز است ؟
L=( P.K )÷ C ( ۱× ۲۵۰ )÷ ۷۰ = ۳/۵۷ Kg
برای گندزدایی مستراح ها مدفوع و استفراغ بهتر است از سمپاش معمولی یا آبپاش استفاده شود. هر مخزن ده لیتری یک سمپاش برای گندزدایی ۱۵۰ متر مربع از سظح کف اتاق ها و راهروها کفایت می کند. زباله با کرئولین ۵ درصد آغشته و سپس معدوم می گردد.
کرئولین در ظروف ۲۰ و ۲۵ لیتری نگهداری می شود.
الکل
الکل ضدعفونی کننده بوده و آلبومین را منعقد می کند و به علت همین انعقاد ، قدرت نفوذ الکل ۹۰ درجه ، کمتر از ۶۰ درجه است ، بنابراین خاصیت ضدعفونی کنندگی آن کمتر است.
الکل میکروب کش مناسبی است و در حالت معمولی که غلظت آن بین ۵۰ تا ۷۰ درجه است تأثیر بسیار زیادی دارد. در مجاورت آب تأثیر خود را روی عوامل بیماریزا بروز می دهد. الکل ۱۰۰ درجه ضدعفونی کننده نیست ، ولی وقتی مقداری آب به آن اضافه شود خاصیت میکروب کشی پیدا می کند. افرادی که اتاق بیمار را گندزدایی می کنند بایستی حتماً دست هایشان را پس از اتمام کار با الکل ۷۰ درجه ضدعفونی کنند.
مثال : ۵۰ سی سی الکل ۹۶ درجه در اختیار داریم . مقدار محلولی که با غلظت ۷۰ % می توان تهیه نمود را محاسبه نمایید.
L=( P.K )÷ C ۹۶×۵۰)÷ ۷۰ = ۶۸/۵
۶۸/۵ – ۵۰ = ۱۸/۵۷ میزان آب مقطر مورد نیاز ۵۷/۱۸ سی سی میباشد و ۵/۶۸ سی سی محلول ۷۰% میتوان تهیه کرد.
ساولن
برای ضدعفونی کردن پوست قبل از عمل جراحی یا تزریقات از یک قسمت محلول ساولن در ۱۵ قسمت الکل اتیلیک ۷۰ درجه استفاده می شود. از همین محلول می توان برای گندزدایی ابزار پزشکی مثل سوندها، دستکش و میزان الحراره استفاده کرد ( یک قسمت ساولن، ۳۰ قسمت آب ). برای تمیز کردن و گندزدایی وسایل و ابزار فلزی تیز، به مدت ۳۰ دقیقه از محلول فوق استفاده می گردد.
برای شستشوی اولیۀ زخم ها و ضدعفونی آنها و تمیز کردن محل زایمان، همچنین بعد از زایمان از محلول یک درصد ساولن ( یک قسمت ساولن در ۱۰۰ قسمت آب ) استفاده می شود.
هالامید
خاصیت گندزدایی، ضدعفونی کنندگی، درمانی و معالج زخم ها را دارد.
برای این منظور محلول ۳-۲ در هزار هالامید را بدون هیچگونه ترسی از ناراحتی پوستی و یا ازدیاد درد می توان برای شستشوی زخم ها به کار می رود.
مزیت هالامید در این است که بعد از به کار بردن آن، رنگ و لکه ای در پوست اطراف زخم باقی نمی گذارد.
موارد مصرف هالامید :
ظروف آشپزخانه، چاقوی گوشت خردکنی، چرخ گوشت، ظروف آشپزی، بشقاب، کاردو چنگال، لیوان و سایر ظروف – ابتدا باید در آب گرم شستشو و تمیز شوند و بعد در محلول ۳ در هزار ( ۳ گرم در یک لیتر آب ) به مدت چند دقیقه خیس بخورند و بعد با آب ساده شستشو داده شوند.
برای گندزدایی قسمت های رویۀ میز و قطعات چوبی داخل آشپزخانه، ماشین خامه گیری و بستنی سازی و یخچال بعد از شستشو و نظافت از محلول ۳ در هزار هالامید استفاده می شود.
برای گندزدایی دیوار آشپزخانه و مستراح هر ۳ ماه یکبار از محلول ۵/۱ در هزار ( ۱۵ گرم یا یک قاشق غذاخوری در ۱۰ لیتر آب ) هالامید استفاده می شود. در نتیجه قارچ و کپک در نقاط مرطوب و غیره دیده نمی شود و از پوسته شدن شدن سطح دیوار جلوگیری می کند.
گندزدایی لباس و ضدعفونی دست ها با محلول ۳ در هزار هالامید انجام می گیرد.
برای گندزدایی اتاق بیمار، رختخواب، ملافه، مستراح محلول ۳ در هزار هالامید به کار می رود.
برای گندزدایی سبزیجات و کاهو و غیره بعد از شستشوی معمولی ( با آب و مایع ظرفشویی مطابق آنچه گفته شد ) از محلول ۳ در هزار هالامید استفاده می شود.
برای گندزدایی اتومبیل حمل بیماران مشکوک و نیز پس از غسل اجساد مبتلا به بیماری های واگیردار باید غسالخانه و لباسهای کار با محلول ۵ در هزار هالامید گندزدایی شود .( ۵ گرم در یک لیتر آب )
آهک
آهک ارزانترین گندزدا است. همچنین عاری از بو و کاربردش بی خطر است . وقتی با ۸ تا ۱۰ برابر وزن و یا ۴ برابر حجم خودش با آب مخلوط شود، شیرآهک به دست می آید و برای گندزدایی مدفوع بسیار مفید است. ( به طور مثال اگر ۱ کیلوگرم آهک در اختیار داریم نیاز به ۸ تا ۱۰ لیتر آب داریم و اگر ۱ لیتر آهک مایع داریم نیاز به ۴ لیتر آب داریم تا با مخلوط آب و آهک شیرآهک درست نماییم. )حداقل حجم آهک مورد مصرف باید به اندازه مدفوع باشد.
از شیرآهک برای سفید کردن قسمت های مختلف طویلۀ گاوهای شیرده استفاده می شود، چون باکتری های اسپوردار را می کشد.
آهک همچنین برای برطرف کردن بو است. شیرآهک قادر است در مدت یک ساعت میکروب حصبه و وبا را از بین ببرد. خلط، مدفوع و استفراغ بیماران وبایی و همچنین زباله در ظرف های دردار جمع آوری و با شیرآهک ۲۰ درصد گندزدایی می شود.
در مواقعی که بیمار وبایی فوت می کند اگر ماده گندزدای دیگری در دسترس نباشد، یک لایه آهک کف تابوت ریخته، جسد در آن گذاشته می شود.
بتادین ( پویدون آیداین )
بتادین به صورت محلول بوده و خاصیت قارچ کشی و میکروب کشی دارد. این محلول برای ضدعفونی کردن زخم ها و سوختگی ها در همۀ سنین به کار می رود. باید دقت کنید که در مورد سوختگی ها پس از ضدعفونی با محلول بتادین حتماً موضع را با سرم نمکی استریل کاملاً شستشو نمایید تا بتادین روی ناحیۀ سوختگی باقی نماند. از رقیق کردن دارو در هنگام استفاده و یا قبل از ان باید خودداری شود.
استروک
برای گندزدایی البسه، لحاف، پتو، تشک و غیره می توان از محلول ۳ گرم استروک در یک لیتر آب استفاده نمود. برای این کار مقدار کافی از محلول فوق تهیه نموده و لحاف و پتو و … را برای مدت نیم ساعت در آن خیس کرده و سپس می شویند. از محلول استروک با همین غلظت برای گندزدایی نمودن آمبولانس و وسایل حمل بیمار و یا کف اتاق های خانۀ بهداشت و سایر مکان های آلوده نیز می توان استفاده نمود.
توصیه های لازم در مورد استفاده از مواد شوینده و پاک کننده
از مخلوط کردن موادی نظیر پرکلرین، گردهای رنگ بر، آب ژاول یا مواد سفید کننده دیگر با هر ماده اسیدی باید خودداری نمایید.
در صورتی که به گازگرفتگی کلر دچار شدید، سریعاً به هوای آزاد رفته نفس های عمیق بکشید. سپس مقداری الکل معمولی را بر روی پنبه ریخته با نفس های عمیق آن را استشمام نمایید و سپس یک لیوان شیر میل کنید و در یک محل آرام استراحت نمایید.
تمام هشدارها و موارد احتیاطی روی برچسب مواد شیمیایی را مورد توجه قرار دهید. مثلاً باید به آلرژی و حساسیتی که برخی از داروها باعث آن می شوند دقت کنید.
در صورت لزوم بر حسب دستور برچسب مادۀ شیمیایی، باید از لباس های محافظ نظیر دستکش و عینک استفاده کرد.
موقع استفاده از مواد شیمیایی خطرناک مانند آفت کش ها، هرگز نباید چیزی خورد و یا آشامید.
در صورت تماس دست و پا با مواد شیمیایی فوراً محل را با آب کاملاً شستشو دهید.
گرد آورنده: نازنین بلغاری
